UJAZDÓW, KRZYŻACY, ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH, WOLNA ELEKCJA, BITWA POD BYCZYNĄ, POWSTANIE WARSZAWSKIE

Co łączy Krzyżaków, "Odprawę posłów greckich", wolną elekcję, bitwę pod Byczyną, Ujazdów i Powstanie Warszawskie? Poza tym, że "było o tym w szkole"?

Nasza historia zaczyna się w Ujazdowie.

Zamek Ujazdowski w Warszawie

Park Ujazdowski w Warszawie

Niedawno minęła 435. rocznica ślubu hetmana Jana Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną. Ślub odbył się 28 grudnia 1577 w Warszawie. Pan młody miał wówczas 36 lat, a wybranka 18. Zamoyski był już wtedy podkanclerzym koronnym i ważną figurą w Rzeczypospolitej. Następnie 12 stycznia 1578 w Dworze Ujazdowskim (poprzedniku obecnego zamku) wyprawiono wesele, na którym wystawiono dla zgromadzonych gości pierwszy polski dramat - "Odprawę posłów greckich" Jana Kochanowskiego. Gośćmi byli m.in. król Stefan Batory i autor dramatu, który to dzieło podarował panu młodemu w ramach prezentu ślubnego. Goście stwierdzili, że sztuka była za mało dramatyczna - Kochanowski naginał prawa, którymi rządził się ten gatunek od czasów greckich (jedność czasu i akcji itp.). Ciekawe, co powiedzieliby na dzisiejsze przedstawienia teatralne?

Krystyna zmarła już w roku 1580, w tym samym roku Jan (będąc akurat na wojnie) założył Zamość, w 1583 ożenił się z bratanicą króla Stefana Batorego - Gryzeldą Batorówną. W 1586 zmarł Stefan Batory.

I się zaczęło - w wyniku zwołanej na 30 czerwca 1587 Wolnej Elekcji na polach wsi Wielka Wola (obecnie Wola - dzielnica Warszawy), prymas Polski Stanisław Karnkowski ogłosił 19 sierpnia królem królewicza szwedzkiego Zygmunta Wazę (który miał wtedy nota bene 21 lat!), którego zwolennikiem był Zamoyski. Przeciwny obóz szlachty z braćmi Andrzejem, Janem i Krzysztofem Zborowskimi wybrał zaś Maksymiliana Habsburga, brata cesarza Austrii, Rudolfa II. Maksymiliana królem ogłosił biskup kijowski Jakub Woroniecki. Zborowscy mieli również prywatne zatargi z Zamoyskim - w 1584 Zamoyski skazał na śmierć czwartego z braci - Samuela, jakoby za próbę zamachu na Stefana Batorego. Wyrok wykonano - Samuel Zborowski został ścięty na dziedzińcu Wawelu (o Wawelu i jego związkach z Warszawą - tutaj).

 Pomnik Wolnej Elekcji na Woli

Po podwójnej elekcji rozpoczął się istny wyścig kandydatów do Krakowa - jednego z Austrii, drugiego ze Szwecji: Maksymilian 27 września jeszcze w Ołomuńcu na Morawach zaprzysiągł Pacta Conventa, 5 października wkroczył z armią w granice Polski, a 21 października obległ Kraków. Tam czekały na niego jednak już oddziały Zamoyskiego. Tymczasem 7 października Zygmunt wylądował na brzegu Bałtyku i w Oliwie (obecnie dzielnica Gdańska) również zaprzysiągł Pacta Conventa. 20 października wyruszył z Gdańska do Krakowa, gdzie tymczasem Maksymilian oblegał miasto. W końcu jednak szturm został odepchnięty 29 listopada przez Zamoyskiego i Zygmunt mógł 9 grudnia wjechać do Krakowa i być koronowany 27 grudnia na króla Polski. 

Ponieważ wojska Maksymiliana nie opuściły granic Polski, a on sam nie zrzekł się praw do tytułu, Zamoyski go pogonił i rozgromił w bitwie pod Byczyną , której właśnie dziś, 24 stycznia, obchodzimy 425. rocznicę (o Byczynie napisałem tutaj - zapraszam do przeczytania o obejrzenia zdjęć). Wynik bitwy pod Byczyną znacznie wpłynął na dalszą historię Polski. Wygrana króla ze Szwecji wplątała Rzeczpospolitą w konflikty dookoła Bałtyku, co w rezultacie spowodowało Potop Szwedzki, tragiczny w skutkach. Zniszczenie Polski (w tym Warszawy) podczas Potopu porównywalne jest tylko ze zniszczeniami II Wojny Światowej. Sam Maksymilian został przez Jana Zamoyskiego potraktowany łagodnie - dostał się do niewoli i był przetrzymywany w zamku w Krasnymstawie, ale było mu tam na tyle dobrze, że nawet został ojcem chrzestnym córki Zamoyskiego i Gryzeldy Batorówny.

Jako ciekawostkę można dodać, że Maksymilian Habsburg był w owym czasie koadiutorem (pomocnikiem)  wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Henryka von Bobenhausena, ale z uwagi na podeszły wiek tego ostatniego, był de facto zwierzchnikiem zakonu. W 1590 stał się nim też formalnie. Czy gdyby wtedy wygrał, mielibyśmy króla-krzyżaka? Oczywiście w tamtych czasach był to już zakon o zupełnie innym charakterze, niż przed 1525 rokiem.

Wagę bitwy pod Byczyną docenił Jan Matejko który namalował obraz "Zamoyski pod Byczyną", który podarował Zamoyskim. W 1943 Jadwiga Zamoyska ewakuowała cenne rzeczy z Kozłówki do warszawskiego pałacu przy ul. Foksal, skąd obraz zaginął - został zrabowany lub spalony przez Niemców podczas lub po Powstaniu Warszawskim.

Pałac Zamoyskich Foksal Warszawa

Zygmunt III Waza został królem, następnie w 1596 rozpoczął przenosiny rezydencji królewskiej do Warszawy, w tym celu zlecił wielką rozbudowę z przebudową Zamku Królewskiego oraz wzniósł w latach 1609-1624... Zamek Ujazdowski w formie, jaką znamy dzisiaj. Eksponowany jest kamień węgielny z 16 września 1624 znaleziony w fundamentach Zamku.

 Zamek Ujazdowski Warszawa Agrykola

I tak historia wraca do Ujazdowa.

H_Piotr.

---   ---   ---

Today we make a big round trip through the history of Poland and whole central Europe in 16th century:

We start from the neighborhood of Ujazdów in Warsaw, where in 1578 the wedding of Jan Zamoyski and Krystyna Radzwiłłówna took place. Well known polish poet Jan Kochanowski, as a gift, wrote for them a drama "Odprawa posłów greckich" - the first drama written in polish. It was performed on january 12th 1578. The king Stefan Báthory was one of the guests at the wedding. 

When he died, the royal election was organized in another neighborhood of Warsaw - in Wielka Wola (today Wola). But there were two fractions which elected two kings - the Jan Zamoyski's fraction elected Sigismund Vasa, son of the king of Sweden, while the fraction of Zaborowski brothers elected Maximilian III Habsburg, brother of the emperor of Austria.

Then the short war of the Polish succession started and race of two rivals to the city of Cracow, where the elected king is to be crowned. The war consisted of two battles: siege of Cracow in october-november 1587 and the battle of Byczyna on 24th january 1588 - 435 years ago. The winner was Jan Zamoyski, ally of Sigismund Vasa, who was eventually crowned as Sigismund the Third.

The result of the battle changed the way the polish history went. The political and military conflicts on the Baltic Sea became much more important for Poland and finally in 1650s The Deluge followed - great war against Sweden which result's was complete destruction of Polish state, only comparable with this during the World War 2.

The importance of the battle of Byczyna was appreciated by 19th polish historical painter Jan Matejko, who painted a picture called "Zamoyski at Byczyna battlefield". Unfortunately, during the WW2 the owners, the Zamoyski family, hired it in their palace in Warsaw at Foksal street where it seemed to be safer than in their palace in Kozłówka village, but that was not true - the painting was burned or stollen by german troops in 1944.

The new king, Sigismund the Third, moved the official royal residence from Cracow to Warsaw in 1596. There was need for adapting and expanding The Royal Castle, but also to buid new, private royal residence. So he decided to build it at the place of the manor house where Zamoyski had had his wedding.

And our history finally made round.

H_Piotr.