SKAWA CZYLI MAZOWIECKA ATLANTYDA

Czasem natrafiamy na jakieś ślady przeszłości, z którymi nie wiemy co zrobić. Nie jest to ostatni słup trolejbusowy, czy napis cyrylicą na ścianie budynku.

Takim śladem może być np. wzmianka o czymś, co już dawno nie istnieje i nawet trudno dokładnie stwierdzić, gdzie się znajdowało i czy kiedykolwiek istniało.

Na wielu mapach Polski z XVII i XVIII wieku pojawia się miejscowość o nazwie Skawa / Skara. Jakiś czas zastanawiałem się, gdzie też mogła leżeć i czemu jej już nie ma i oto, do jakich hipotez doszedłem:

[Razya - to oczywiście Raszyn; zarówno Kaslow, jak i Kufflo oznaczają Kuflew, tak samo jak i Szahschow i Lothazow to Sochaczew; Rawamolosna to mix dwóch miescowości - Rawy i Moulnicznej, czyli Mogielnicy]

1. SKIERDY. Z map wynika, że Skawa / Skara leżała na prawym brzegu Wisły między Pragą, a Nowym Dworem Mazowieckim. Więc pierwsze, co mi przyszło do głowy, to Skierdy. Tylko, że Skierdy zostały założone w 1782 roku, a Skawa / Skara pojawia się na mapach od końca XVI wieku. Odpada.

Na mapie z 1570 Skawy / Skary jeszcze nie ma:

Na świat map wkracza ok. 1606 roku:

Przy okazji warto zwrócić uwagę, że nazwy miejscowości na mapie z 1570 lepiej oddają ich prawdziwe brzmienie, niż na późniejszych - to skutek wielokrotnego przepisywania tych nazw przez zagranicznych kartografów i zniekształcania ich. Liw jest reprezentowany przez Lÿm i Liuo, Sochaczew przez Sochaczow i Szachi∫chową, a Warka porzez Warkę i Bar∫ę.

Ponieważ Skierdy to jedyna miejscowość o tak podobnej nazwie, a i sama Skawa / Skara pisała się na wiele różnych sposobów oraz przeskakiwała z miejsca na miejsca, a nawet pączkowała, np:
- Skava (tak jak na pierwszej mapie; na prawym brzegu)
- Sgaro (tak jak na trzeciej mapie; na prawym brzegu;- takich map jest najwięcej)
- Skava i Skara (po obu stronach Wisły)

- Staro (na prawym brzegu)

- Skawa x2 (na obu brzegach)

- Skava i Sgaro (obie na prawym brzegu)

- Skawen (na lewym brzegu)

- Sckawa (na lewym brzegu)

... i tak dalej, no więc ponieważ układ Skaw / Skar na mapach jest niemal losowy, to przestałem się przejmować umiejscowieniem na mapie i zacząłem szukać miejscowości o nazwach w jakikolwiek sposób podobnych do Skawy / Skary:

2. WYSZKÓW. Skawa / Skara na niektórych mapach niebezpiecznie zbliża się do Bugu. Może więc to Wyszków "wypączkował" w Skawę? Byłoby to tak: Wiskow -> Skow -> Skawa.
Wcale nie takie nieprawdopodobne - przecież jeśli Rawa i Mogielnica ("Moulnicza") mogły się "skleić" w "Rawamolzna" (a i tak pozostać też obok jako oddzielne miasta), jeśli Warka mogła "wypączkować" na mapach w Warkę i Bahrsę, a pobliskie Bielany (prawdopodobnie chodzi o dzisiejszą dzielnicę Warki) w dwie miejscowości - Bielan i Biciani - to czemu nie? Wszystkie te wynaturzenia widać ładnie tu:

Ale  jedziemy dalej:
3. SKARYSZEW. Na tej samej zasadzie, co uciąć początek Wyszkowa, kartograf mógł uciąć końcówkę Skaryszewa, obecnie części Pragi. Skaryszew -> Skar -> Skara

4. PRAGA. Wspomniałem o Pradze? Niektóre nazwy miejscowości były w tamtych czasach tak masakrowane przez twórców map, że niewykluczone, że to właśnie Praga dała imię Skawie. Praga -> Pgara -> Sgara -> Sgaro. Zamienić P na S? Żaden problem :) Zamienic kolejność liter? Też nie trudność. Że są mapy z Pragą i Skawą / Skarą jednocześnie? Oj, zbytnie czepialstwo :)

5. STARA WARSZAWA. Ponieważ na niektórych mapach Skawa / Skara występuje pod nazwą Staro, to może na którejś z map podpis "Stara Warszawa" rozdzielono przez przypadek? Problem tylko taki, że nigdy to nie była oficjalna nazwa i nie pojawiała się na mapach. Starówka to po prostu była Warszawa, a Nowe Miasto to była Nowa Warszawa.

Coraz mniej podobieństwa, coraz większa odległość od hipotetycznej Skawy / Skary:
6. ZAKROCZYM. Występował na mapach jako m.in. Sakrotin -> Sakro -> Skaro -> Skara

7. WYSZOGRÓD. Wischgrod -> Wisgarod -> Sgaro

8. SEROCK. Seroczacz -> Sgaroczacz -> Sgaro


9. ZEGRZE.  Zgersz -> Sgerse -> Sgaro.
To chyba dość mało prawdopodobne, bo Zegrze nie pojawiało się raczej na starych mapach.


10. ZAGROBY. A cóż to takiego Zagroby? To dzisiejsze Zegrze Południowe. Ostatnie mapy z tą nazwą pochodzą z początków XX wieku. Zagroby -> Zagro -> Sgaro


11. ŚWIDRY. Te koło Tarchomina.  Jeśli wierzyć tym mapom:

... to Skawa / Skara leżała przed Tarchominem (jadąc od Warszawy), gdzieś na wysokości Marymontu. Ale niezbyt wierzę tym mapom, bo jak spojrzę, gdzie na pierwszej z nich jest Karczew (Carczow) i jak nazwany jest Iłów (How), a na drugiej, gdzie leży Raszyn i Nadarzyn... przejdźmy do kolejnej koncepcji:

12. ŻERAŃ. Seran -> Sgeran -> Sgaro

[Bialotanka to Białołęka, Rzeszow - Rajszew, Tombrowski - Dąbrowka Szlachecka, Zamek - Ząbki, Gotzau - Gocław; czemu Nowodwory "popłynęły" w gorę rzeki i minęły Świdry, Żerań i nieznaną  i Wolicę - nie wiem]

Ale, ale! Na tej mapie jest jeszcze coś ciekawego, tuż nad napisem "Warszawa":

13. IERRINSKIANA. Cóż to może być? Jedyne, co mi przychodzi do głowy, to zdublowany Żerań sklejony ze Skawą (tak, jak Rawa sklejona z Mogielnicą w "Rawamoliczna"). No, ale wróćmy trochę na ziemię:

14. SKRZESZEW. Wieś między Wieliszewem, a Nw. Dworem Maz. To chyba jedna z najmniej prawdopodobnych hipotez, przechodzimy do następnej.

15. ŚLUBÓW. Wieś nad Bugiem na południe od Wyszkowa. Nie wiem czemu, ale pojawiała się wielu starych mapach. Nic nie mogłem znaleźć w internecie o jej historii, bo... a wpiszcie "Ślubów" do wyszukiwarki :)

16. SKUSZEW. Ta wieś nie pojawiała się na starych mapach, a mogłaby - oto dzisiejsze przedmieście Wyszkowa w 1239 roku zostało darowane przez księcia mazowieckiego Bolesława I zakonowi templariuszy - tak, tych templariuszy. Nie zagrzali oni tutaj długo miejsca, ale mógł być to powód, by umieścić miejscowość na mapie. A jak już coś się na na niej raz pojawiło, to nie znikało przez kolejne stulecia - w myśl zasady dawnych kartografów "lepiej zaznaczyć 10 nieistniejących miejscowości, niż nie zaznaczyć jednej istniejącej". Skuszew -> Skawa. Teraz 3 pomysły, w które sam nie wierzę, ale skoro obiecałem 23 hipotezy, to będą 23:

17.  SASKA KĘPA. Saska -> Ska -> Skawa. Odpada, bo w czasach, gdy Skawa / Skara była na mapach, to Saska Kępa jeszcze nie nazywała się Saska. Jeden z pomysłów podczas "burzy mózgu" ;)

18. CASTRUM SUECORUM. Suecorum -> Scorum -> Scara -> Skara. A cóż to takiego było? Obóz wojsk szwedzkich pod Nowym Dworem Mazowieckim w czasie Potopu w 1656 roku. I znów ten sam minus: Skawa / Skara "zaistniała" grubo przed 1656 rokiem. Ale należy się mapka:

19. ZĄBKI. Jakim cudem? Ano takim, że na niektórych mapach są zaznaczone jako Sąsków, a nawet Sosków. Sosków -> Skow -> Skawa. Na przykład na tej mapie:

20. SKÓRZEC. Na górze tej samej mapy, na prawym brzegu Wisły (na wysokości wyspy i Marymontu) widzimy karczmę Skórzec / Skurzec. Nazwa pochodzi od rzeczki Skurczy. Skórzec -> Skóra -> Skara. To może być całkiem prawdopodobne i tłumaczyłoby takie nagłe niknięcie Skawy / Skary z map około 1800 roku - podczas Insurekcji Kościuszkowskiej na tym terenie toczyły się ciężkie walki - karczma najprawdopodobniej została zrównana z ziemią i nieodbudowana. Przy porównaniu z dzisiejszymi mapami Skórzec okazuje się leżeć w okolicach obecnych Śliwic lub głównego wejścia do b. FSO (czyli na Pelcowiźnie).

21. ZWIERZYNIEC. Na tej samej mapie między Skórcem, a Targówkiem widać austerię Zwierzyniec. Też mogła być zniszczona w 1794, a stała w okolicach obecnej ul. św. Wincentego przy skrzyżowaniu z Horodelską.

22. ZGIERZ. Tak, ten Zgierz koło Łodzi. Po pierwsze, na starych mapach był podpisany jako Sgers, czyli niemal identycznie ze "Sgaro", a po drugie na jednej z map jest podpisany niebezpiecznie blisko Wisły tak, że może "przeskoczyć" kartografowi nad Wisłę. Akurat nie mam tej mapy pod ręką, ale jak znajdę, to tu umieszczę.

23. WARSZAWA. Domyśliliście się już, że to po prostu domorosły kartograf zrobił błąd (a następni bezmyślnie po nim przepisali i "dorobili teorię") i po prostu uciął końcówkę nazwy Naszego Miasta? Mapa z 1570 roku, po której niemal wszyscy papugowali przez następne 200 lat z okładem:

Warsauia -> Sauia -> Sgara -> Sgaro

W pewnym momencie Skawa / Skara miała tak silną pozycję, ze pojawiała się na mapach całej Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz mapach Rzeszy Niemieckiej (na których zawsze była część Polski z Mazowszem).

Tak czy owak, w drugiej połowie XVIII wieku, a szczególnie na przełomie XVIII i XIX wieku przestawano powoli przepisywać stare mapy, a zaczęto tworzyć nowe na podstawie własnych pomiarów w terenie. Na wszystkich nowych, szczegółowych mapach Skawy / Skary nie ma. tam, gdzie wydawca poszedł na łatwiznę i jeszcze raz skopiował starą mapę, Skawa / Skara widnieje jeszcze czasem i w pierwszych latach XIX wieku. Być może na gwałtowny rozwój kartografii miała rewolucja francuska i wojny napoleońskie - nic tak nie rozwija nauki, jak wojna.

Sześć map z ostatnich lat przedrozbiorowej Polski i jedna mapa z Królestwa Kongresowego - Skawy / Skary brak:

Powyższa mapa z 1796 roku nie powtarza chyba żadnych błędów i wypaczeń. Za to na poniższej z 1770 jeszcze są zaznaczone dwa razy Ząbki - jako Zębki i Zomky oraz Rakowiec - jako dwa razy Rakowice.

Na powyższej mapie z 1773 pojawiają się tylko drobne przeinaczenia, jak Czorow zamiast Ożarowa, czy Rynia zaznaczona dwukrotnie - jako Gryna i Kinia. Za to ta mapa z 1783 roku to właściwie chyba pierwsza nowożytna mapa okolic Warszawy:

Tu na powyższej też w zasadzie nie ma błędów. Szulie∫k to Sulejówek, a Godzyszow (poniżej Grochowa)? Pewnie to samo, co na mapie poniżej Godstaw, czyli Gocław.

Żadnych spektakularnych wpadek, żadnego łączenia dwóch miast, pączkowania jednego w dwa, czy dopisywania nieistniejących. Nuda. Ta mapa z 1826 roku od dzisiejszych map tej skali różni się właściwie tylko tym, że nie została zrobiona na komputerze:

I tak oto zatonęła mityczna mazowiecka Atlantyda dwojga imion.

H_Piotr.